Nauka czytania i pisania metodą glottodydaktyki

Współczesny człowiek powinien zdobyć umiejętność czytania i pisania, a powszechną tendencję w świecie stanowi dążenie do możliwie wczesnego wyposażenia dzieci w te umiejętności. Ich opanowanie stymuluje rozwój umysłowy oraz rozszerza możliwości zdobywania przez nie wiedzy o otaczającym świecie. Potocznie uważa się, że w przypadku dzieci niepełnosprawnych umysłowo trudności w uczeniu są zjawiskiem naturalnym, które wynikają z ogólnie niskiego poziomu inteligencji. Obserwując postępy w nauce czytania i pisania niektórych uczniów dojść można do wniosku, że nie wszystkie osoby z upośledzeniem umysłowym są opóźnione i niesprawne w zakresie tych czynności. Sukcesy w opanowaniu umiejętności pisania i czytania nie zależą wyłącznie od ogólnego poziomu umysłowego, wpływ na nie mają również specjalne zdolności i czynności, które towarzyszą procesowi czytania i pisania.

Nie bez znaczenia jest metoda, którą posługują się nauczyciele w nauce czytania i pisania osób z niepełnosprawnością intelektualną. Sukces w nauce czytania i pisania – zdaniem B. Rocławskiego, autora metody, zależy od autentycznego zainteresowania samego dziecka otaczającym go światem, właściwej zachęty ze strony nauczyciela oraz dostosowaniu zadań do indywidualnych możliwości dzieci.

Terapia glottodydaktyczna jest integralną częścią pracy terapeutycznej z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu umiarkowanym, której celem jest jego wszechstronny rozwój i jak najlepsze funkcjonowanie w środowisku. Nauka czytania i pisania nie jest najważniejszym zadaniem dla uczniów naszej szkoły, ale część z nich na podstawie wielospecjalistycznej diagnozy pedagogicznej, ma możliwość opanowania tej umiejętności w pewnym zakresie i wykorzystywania jej w samodzielnym, dorosłym życiu. Rozwijanie umiejętności czytania i pisania jest ściśle związane ze sferą poznawania świata i orientacji w bliższym i dalszym środowisku dziecka (w tym przypadku ważne dla niego jest np.: odczytywanie nazw produktów spożywczych w czasie robienia zakupów, nazw miejsc użyteczności publicznej, zakładów usługowych, pisanie imienia i nazwiska, adresu, życzeń okazjonalnych wypełnianie prostych druków urzędowych itp).

Metoda glottodydaktyki jest jedną z wielu metod nauki czytania i pisania. Jej zaletą jest właściwe, dla potrzeb każdego dziecka, wydłużenie czasu na przygotowanie do opanowania techniki czytania i pisania oraz położenie nacisku na ćwiczenia syntezy fonemowej wyrazów techniką ślizgania się z głoski na głoskę. Ze względu na różnorodność pomocy dydaktycznych połączonych z własną inwencją twórczą prowadzącego zajęcia jest dla dzieci bardzo atrakcyjna.

Zadania z zakresu tego rodzaju terapii traktowane są jako zadania służące ogólnemu rozwojowi umysłowemu, emocjonalnemu i społecznemu. Ich celem jest dążenie do osiągnięcia jak najwyższej sprawności analizatora słuchowego, wzrokowego i kinestetyczno-ruchowego na miarę indywidualnych możliwości dzieci. Dla potrzeb naszej szkoły metoda glottodydaktyki jest modyfikowana i uzupełniana elementami innych metod, przede wszystkim metodą czytania globalnego G. Domana we wstępnej fazie nauki czytania, metodą odimienną, klasyczną terapią logopedyczną, usprawniającą komunikowanie się we wszystkich jego aspektach, elementami metody integracji sensorycznej, ćwiczeniami z zakresu terapii ręki.

Zajęciami objęte są dzieci ze starszych klas : klasy VI i klas gimnazjalnych, klas szkoły Przysposabiającej do Pracy. Dla każdego dziecka opracowany jest indywidualny plan terapii glottodydaktycznej, w którym uwzględniane są następujące ćwiczenia:

• globalne czytanie wyrazów o prostej budowie graficznej: zaczynamy od pojęć z najbliższego dziecku środowiska (imię, członkowie rodziny, moje ciało, to co mnie otacza) przechodząc do wyrazów dłuższych, trudniejszych związanych z opracowywanym aktualnie zagadnieniem programowym,
• ćwiczenia pamięci wzrokowej i słuchowej w oparciu o materiał obrazkowy i literowy,
• ćwiczenia umiejętności porównywania, identyfikowania i odpoznawania liter (zaczynamy od liter znacznie różniących się od siebie, występujących w danych osobowych dziecka, a dochodzimy do liter, które różnią się elementem graficznym lub umieszczeniem w przestrzeni), w miarę możliwości ćwiczenia te łączone są z ćwiczeniami artykulacyjnymi,
• realizacja ortofoniczna głosek (głoski trwałe, które mówimy długo; głoski nietrwałe, które mówimy krótko); ćwiczenia te traktowane są jednocześnie jako ćwiczenia oddechowe,
• ćwiczenia prostej syntezy i analizy sylabowej i syntezy i analizy sylabowej z utrudnieniamiwyrazów 2- i 3-sylabowych w oparciu o rozsypanki obrazkowo-sylabowe (utrudnieniamisą zawsze jakieś konkretne przedmioty, dobierane przez prowadzącego zgodnie z aktualną tematyką, np.: kasztany, liście, kulki z waty, korale, guziki, papierowe choinki, tak aby dziecko mogło tego dotknąć między częściami obrazków, które nazywa),
• ćwiczenia syntezy logotomowo-fonemowej i fonemowo-logotomowej wyrazów ze zwróceniem uwagi na łączenie na końcu lub na początku wyrazu najpierw samogłosek, następnie głosek trwałych, a na końcu nietrwałych, również z wykorzystaniem rozsypanek obrazkowo-wyrazowych, etykiet z pustymi miejscami do uzupełnienia ostatnich i pierwszych liter,
• ćwiczenia syntezy i analizy fonemowej sylab i wyrazów 3-, 4-, 5-fonemowych zawierających litery podstawowe: ponownie wykorzystuje się rozsypanki obrazkowo-fonemowe, ślizgawki literowe (często dodawany jest element dotykowy- różne faktury przygotowanych ślizgawek, po których dziecko wodzi palcem),
• ćwiczenia grafomotoryczne (przygotowanie do pisania) zaczynając od masaży wnętrza dłoni, stawów, palców, ćwiczenia trzech palców, swobodnego rysowania, kreślenia prostych kształtów,
• ćwiczenia pisania: odwzorowywanie liter, uzupełnianie ich fragmentów, kalkowanie, samodzielne pisanie prostych wyrazów (podpisywanie obrazków, uzupełnianie luk w tekście odpowiednimi wyrazami, rozwiązywanie prostych krzyżówek). Preferowane są litery drukowane, jako łatwiejsze w zapisie dla dzieci z obniżoną sprawnością grafomotoryczną, w miarę indywidualnych możliwości wprowadzane są litery pisane,
• rozwijanie komunikacji słownej, wzbogacanie słownika biernego i czynnego w oparciu o własne przeżycia, pracę z obrazkami i prostymi historyjkami.

Komunikowanie się, jest podstawą nie tylko efektywnych oddziaływań edukacyjnych, ale i funkcjonowania dziecka w rodzinie i w społeczeństwie. Wszelkie zaburzenia mowy prowadzą do trudności w przebiegu tego procesu. Nowoczesna terapia logopedyczna prowadzona w zespole szkół Nr 2 w Radomiu, w dużym stopniu uwzględnia całą osobowość dziecka z zaburzeniami mowy, co ma korzystne następstwa w diagnostyce i dydaktyce terapii mowy. Dlatego w naszej szkole kładzie się szczególny nacisk na terapię logopedyczną. Rehabilitacja mowy ukierunkowana jest na usunięcie wszelkich zakłóceń zaburzających proces komunikacji. Terapią logopedyczną objęte są wszystkie dzieci wymagające wsparcia w procesie rozwoju komunikacji i kształtowania mowy. Zajęcia odbywają się 1 raz w tygodniu. Podstawą kwalifikacji dziecka na zajęcia terapii logopedycznej stanowią zalecenia z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej zawarte w opinii dziecka. Objęcie ucznia terapią logopedyczną następuje również na wniosek zespołu terapeutycznego, w skład którego wchodzą wszyscy nauczyciele i specjaliści pracujący z danym dzieckiem, a także rodzice lub opiekunowie ucznia.

Priorytetami pracy logopedy są:

• Prowadzenie terapii logopedycznej
• Współpraca z nauczycielami uczącymi dziecko (wychowawcą, nauczycielami i specjalistami pracującymi z uczniem)
• Współpraca z rodzicami, obejmująca konsultacje logopedyczne, otwarte zajęcia o charakterze instruktażowym dla rodziców i zainteresowanych nauczycieli
• Zamieszczanie w Kąciku logopedycznym ciekawych informacji z dziedziny logopedii, propozycji ćwiczeń do realizacji w domu
• Stały i systematyczny przebieg informacji pomiędzy logopedą a rodzicami, który odbywa się na bieżąco – w rozmowach indywidualnych lub w formie informacji pisemnych przekazywanych rodzicom dziecka po każdych zajęciach
• Regularne poszerzanie swojej wiedzy i zwiększanie umiejętności w ramach wewnątrzszkolnego systemu doskonalenia i w systemie szkoleń zewnętrznych

Mając na uwadze, iż terapia logopedyczna musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka, początkiem efektywnej terapii jest szczegółowa diagnoza prowadzona w oparciu o arkusz diagnozy logopedycznej opracowany do użytku wewnątrzszkolnego przez logopedę pracującego w szkole.

W skład diagnozy wchodzi:

• ocena nawiązania interakcji i kontaktu z terapeutą
• ocena sprawności aparatu artykulacyjnego
• ocena funkcji połykowych, oddechowych
• ocena kompetencji językowej dziecka
• ocena zasobów słownika czynnego
• ocena stopnia rozumienia mowy
• ocena artykulacji ( poprawności artykulacyjna realizowanych głosek
  w izolacji, w sylabach, w słowach i w mowie spontanicznej)
• badanie słuchu fonemowego
• ocena umiejętności czytania oraz ocena stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu

Po wnikliwej analizie wyników, uzyskanych w procesie diagnozy logopedycznej, opracowywane są indywidualne programy edukacyjno - terapeutyczne dla każdego dziecka. Założenia indywidualnych programów edukacyjno – terapeutycznych przedstawiane są rodzicom wraz z zaleceniami do pracy w domu. IPET są modyfikowane w zależności od potrzeb i postępów czynionych przez dziecko.

Na zajęciach logopedycznych udzielamy wsparcia:

• uczniom z oligofazją – niedokształceniem mowy,
  które towarzyszy niepełnosprawności intelektualnej
• uczniom z niedokształcenia mowy występującego przy
  uszkodzeniu centralnego układu nerwowego
• uczniom z dyzartrią - zaburzeniem mowy współwystępujących z MPD
• prowadzimy terapię zaburzeń mowy wynikających z chorób
  uwarunkowanych genetycznie, w tym Zespołu Downa
• prowadzimy terapię dzieci z autyzmem
• prowadzimy terapię dzieci z niedosłuchem

Rehabilitacja mowy jest procesem, który łączy oddziaływania o różnym charakterze i zakresie, aby przywrócenie utraconych lub kompensowanie zaburzonych sprawności było jak najpełniejsze, możliwie wczesne i trwałe. Realizacja zakładanych celów terapeutycznych wymaga poszukiwania skutecznych form i metod pracy. Zajęcia terapii logopedycznej przebiegają z wykorzystaniem różnorodnych technik i sposobów oddziaływań: ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych, usprawniających motorykę i kinestezję narządów mowy, ćwiczeń słuchu fonematycznego, kształtowania autokontroli słuchowej, elementy stymulacji polisensorycznej, uczulanie miejsc artykulacji, mechaniczne układanie narządów artykulacyjnych, wykorzystywanie pewnych nieartykułowanych dźwięków lub czynności fizjologicznych organizmu do tworzenia nowych głosek (np. wibracje warg, dmuchanie, chuchanie, itp.), metoda werbotonalna, technika kontroli wzrokowej, dotykowej i czucia skórnego dłoni, metoda substytucyjna wraz z jej różnymi modyfikacjami, metoda słów kluczowych i rozpoczynania od nich terapii, metoda audytywno – werbalna, stosowanie pokazu i wyjaśniania ułożenia narządów artykulacyjnych, gesty umowne, ćwiczenia rytmizujące, technika Dziennika Zdarzeń. Stosowane są również ćwiczenia kształtujące słuch fonematyczny oraz prawidłową analizę i syntezę słuchowo-wzrokową, konieczną do opanowania umiejętności czytania oraz pisania; glottodydaktyka (elementy), odimienna nauka czytania wg Ireny Majchrzak.

Uczniowie, którzy nie porozumiewają się werbalnie, kształcą umiejętności komunikacyjne metodami alternatywnymi np. Program Komunikacji Makaton, Piktogramy, Picture Communications Symbols PCS, gesty języka migowego. Kompleksowa terapia logopedyczna, prowadzona w Zespole Szkół Nr 2 w Radomiu, obejmująca stymulację wielu różnych funkcji, pozwala na osiągnięcie sukcesu w zakresie usuwania zaburzeń mowy, ułatwia dziecku funkcjonowanie w grupie i środowisku rodzinnym.

Opracowała mgr Anna Zgrzebniak

Galeria

Jest metodą kształcenia uwagi słuchowej, zwaną także treningiem słuchowym lub metodą stymulacji audio – psycho - lingwistycznej, którą wynalazł 40 lat temu francuski otolaryngolog, neurolog i foniatra – prof. Alfred Tomatis.

Podstawowym celem tej metody jest wspieranie funkcji słuchowej dzięki czemu następuje poprawa koncentracji, jakości uczenia się oraz rozwijanie zdolności językowych i komunikacyjnych, a także zwiększenie kreatywności oraz poprawa zachowań społecznych.

Metoda polega na słuchaniu dźwięków poprzez urządzenie zwane elektronicznym uchem, które „ćwiczy” ucho w taki sposób, aby mogło pracować bez zakłóceń. Ćwiczenia te stymulują centralny system nerwów, a w szczególności korę mózgową. Stymulacja ucha odbywa się poprzez dźwięki o określonej zróżnicowanej częstotliwości.

Uwaga słuchowa wiąże się też z lateralizacją słuchową. Według Tomatisa prawidłową, fizjologiczną lateralizacją jest lateralizacja prawostronna. Wiele trudności szkolnych wynika z nieprawidłowej lateralizacji, czyli dominacji lewego ucha. Metoda treningu słuchowego jest więc potrzebna zarówno w przypadku rozwijania uwagi, jak i wykształcania prawidłowej lateralizacji słuchowej.

Trening składa się z sesji słuchania oraz pracy z głosem, poprzedzonych testami, które pozwalają dopasować program sesji do indywidualnych potrzeb. Proces kształcenia uwagi słuchowej monitorowany jest w trakcie trwania treningu.

Galeria

Podstawowym celem, jakim stawiają sobie placówki dla dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, jest przygotowanie ucznia do zadań, które będzie rozwiązywać w swoim dalszym życiu. Zgodność działań i zachowań dziecka z ogólnie przyjętymi normami społecznymi, stanowi miernik rozwoju intelektualnego dziecka upośledzonego, jest też nadrzędnym celem wychowawczym. Ponieważ dziecko niepełnosprawne intelektualnie w większym lub mniejszym stopniu jest uzależnione od osób dorosłych i nigdy nie osiągnie pełnej niezależności życiowej, istnieje potrzeba, aby stawało się coraz bardziej samodzielne. Samodzielność sprzyja poczuciu bezpieczeństwa, wyzwala pewność siebie i poczucie własnej wartości. Większość dzieci chętnie włącza się do prac, których użyteczność jest dla nich zrozumiała i daje natychmiastowy efekt. Istotną sprawą jest to, aby samorzutne działania dziecka, wykonywane z wielkim zaangażowaniem i zapałem umieć odpowiednio wykorzystać i włączyć je do przebiegu dalszej pracy edukacyjno terapeutycznej.
Terapią zajęciową objęte są dzieci klas starszych: klasy gimnazjalne, klasy przysposobienia do pracy.

CELE:

• Ogólne usprawnianie
• Rozwijanie umiejętności wykonywania podstawowych czynności
  życia codziennego oraz zaradności osobistej
• Przysposobienie do życia w środowisku społecznym poprzez rozwój
  umiejętności takich jak: planowanie, komunikowanie się, dokonywanie wyborów,
  podejmowanie decyzji, usprawnianie kondycji psychicznej.
• Rozwijanie sprawności i umiejętności przy zastosowaniu różnych technik.
• Zdobywanie umiejętności technologicznych i właściwych nawyków.
• Rozwijanie sprawności psychofizycznych, niezbędnych przy wykonywaniu pracy.
• Poprawne posługiwanie się narzędziami, przyborami, urządzeniami.

UMIEJĘTNOŚCI TECHNOLOGICZNE:

• modelowanie w masach plastycznych: glina, plastelina, modelina,
  masa solna, masa papierowa
• formowanie przestrzenne metodą nawarstwiania papieru
• cięcie nożyczkami
• przerzynanie w przyrzni kątowej i piłą płatnicą łączenie materiałów
  na klej, gwoździe, wkręty, poprzez zszywanie.
• malowanie, barwienie, lakierowanie, fakturowanie, wylepianie

WYTWORY:

1. Prace uplastycznione w masie solne, glinie, papierze, płótnie, drewnie.
2. Prace użyteczne: pojemniki, pudełka, podstawki, ramki, piórniki, wieszaki
3. Wykonywanie drobnych prac porządkowych i konserwacyjnych.

Opracował:
Mariusz Delega

Galeria