Teatrzyk kukiełkowy wywodzi się z gier i zabaw. Taka forma zajęć jest dzieciom szczególnie bliska dlatego chętnie one uczestniczą w kukiełkowych przedstawieniach.
„Jest to nie tylko atrakcyjny i motywacyjny, uzasadniony sposób oddziaływania dydaktyczno - wychowawczego, lecz także jeden z wielu czynników mających wpływ na wzbogacenie osobowości dziecka, dając mu pełnię poznania różnych wartości moralno - estetycznych i przeżyć emocjonalnych”.
Małe dziecko, a upośledzone dziecko szczególnie, odczuwa silną potrzebę fikcji, przeżywa bardzo mocno wartości moralne, takie jak dobro i zło, stąd też taka duża tęsknota u dzieci za bajką.
Teatrzyk kukiełkowy spełnia wobec dziecka rolę kompensacyjną i terapeutyczną. Kompensacja polega na tym, że w pewnym stopniu stanowi wynagrodzenie dziecku za braki i niedostatki, przenosząc go w świat piękniejszy, czarodziejski, w którym „wszystko się może zdarzyć”, w którym zawsze zwycięża dobro i piękno, a zło zostaje ukarane. Ma to duże znaczenie zwłaszcza dla dzieci specjalnej troski, które często w rzeczywistym świecie czują się obco, nie są kochane, nie znają tkliwości i ciepła rodzinnego. Taka forma zajęć może spełnić ważną rolę terapeutyczną, dla dzieci, z którymi trudno nawiązać kontakt, są zamknięte w sobie i nieśmiałe, podobnie jak w stosunku do dzieci agresywnych, nadpobudliwych. Dzieci upośledzone bardzo chętnie przyjmują i naśladują obserwowane zachowania, a teatrzyk jest sposobem pokazania im poprzez ulubionych bohaterów, co jest dobre, a co złe i umożliwia modyfikację zachowań.
Teatrzyk kukiełkowy jest dziecięcą odmianą teatru, z tą różnicą, że aktorów zastępują bajkowi bohaterowie – kukiełki.
Napisany program „Modyfikacji zachowań dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym poprzez teatrzyk kukiełkowy” przeznaczony jest dla uczniów w klasie I-ej (w wieku 8 – 10 lat) upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym, z mniejszymi lub większymi trudnościami w sferze zachowania. Program wdrażany jest od września 2004r. Koniec realizacji pierwszego etapu programu przewidziany jest pod koniec I semestru, tj. na styczeń 2005. Scenariusze zajęć są zaplanowane tak, aby po półrocznej realizacji pierwszy etap zakończyć ewaluacją. Ewaluacja wskaże sposób modyfikacji programu, po której nastąpi kolejny etap jego realizacji.
Celem nadrzędnym programu jest wyeliminowanie bądź zminimalizowanie zachowania dziecka, które są u niego niepożądane, a wzmacnianie tych zachowań, które są właściwe i prawidłowe.
- agresywności wobec innych dzieci,
- niszczenia i rozrzucania zabawek,
- braku znajomości form grzecznościowych,
- braku współpracy z grupą.
- zgodnego współdziałania w grupie,
- dzielenia się np. słodyczami z innymi dziećmi,
- dbałości o wspólne zabawki,
- używania form grzecznościowych,
- uwrażliwienia na higienę osobistą (mycie rąk przed posiłkiem),
- ubierania się odpowiednio do warunków pogodowych.
- Wrzesień, temat zajęć: „Dzielenie się słodyczami itp. z pozostałymi dziećmi”.
- Październik, temat zajęć: „Agresja wobec innych.”
- Listopad, temat zajęć: „Ubieranie się odpowiednio do warunków pogodowych”.
- Grudzień, temat zajęć: „Wyeliminowanie u dzieci chęci niszczenia zabawek”.
- Styczeń, temat zajęć: „Uwrażliwienie na higienę osobistą (mycie rąk przed posiłkiem)”.
- Luty, temat zajęć: „Używanie form grzecznościowych.”
-
- Kukiełki występujące: Z – lalka Zuzia, K – miś Kacper.
- Z: Co robiłeś misiu, gdzie chodziłeś?
- K: Najpierw jadłem słodkie śliwki w ogrodzie.
- Potem rwałem fasolę, koperek, pietruszkę.
- Byłem także w naszym sadzie, po gruszkę.
- Z: Łapki puste? Gdzie jest misiu ta gruszka?
- K Nie ma Zuziu. Wsadziłem ją do brzuszka.
- Z: Żarłok z Ciebie, sam zjadasz przysmaki.
- Nie wiedziałam, nie myślałam, żeś taki!
-
- Pani przynosi misia - zabawkę z rozerwaną nogą i mówi:
- „ Kto misiowi rozerwał nogę?
- No kto, pytam – cicho? głucho?
- Nikt się jakoś nie przyznaje?”
- Dziewczynka: „Może jechał miś autobusem?
- Może upadł biegnąc z górki?”
- Chłopczyk: „Może go dziobały kurki?
- Może Bary go tarmosił?
- Rozerwał nogę nie przeprosił?”
- Pani: „Igła, nitka, rączek para,
- Naprawimy misia zaraz”.
- (szyje)
- Dzieci: „Teraz nam się miś podoba!”
- Pani: „Pamiętajcie teraz dzieci, że zabawki
- nie mogą wyglądać jak śmieci.
- Powinny one ładnie wyglądać
- I zawsze być odłożone na swoją półeczkę.”
- Pani przynosi misia - zabawkę z rozerwaną nogą i mówi:
Podczas każdego przedstawienia zachowanie bohatera ilustrowane jest dodatkowo ww. emblematem z rysunkiem chmurki i słoneczka.
Symbole te są również pomocne w codziennej pracy wychowawczo -dydaktycznej. Same dzieci zachęcane przeze mnie oceniają postępowanie swoje oraz kolegów za pomocą znanych im rysunków. Znaczki spełnią swoje zadanie - „słonko” wzmacnia właściwe zachowanie, jak mówią same dzieci chętnie je noszą, natomiast „chmurkę” niechętnie bo ona oznacza, że ktoś zachowuje się źle. Dzieci przyzwyczaiły się już do określania ich zachowania akceptowanego bądź nie przez nauczyciela i inne dzieci w grupie w ten ustalony sposób.
Po trzymiesięcznej realizacji programu nasuwają się pierwsze wnioski. Dzieci angażują się w przedstawienia, chętnie odgrywają zaobserwowane scenki, tym bardziej, że są one krótkie i łatwe do zapamiętania. Mimo, że czworo dzieci w grupie nie mówi, doskonale potrafią w sposób pozawerbalny przekazać treść inscenizowanych wierszy i jest to komunikacja czytelna i zrozumiała. Dzięki temu, że same odtwarzają scenki łatwiej zapamiętują cel zabaw - wzmacnianie pozytywnych zachowań, a eliminowanie negatywnych, niepożądanych. Można też odnotować pierwsze pozytywne zmiany w zachowaniu u dzieci, przynoszą do szkoły słodycze, owoce i chętnie dzielą się z innymi. Obserwuję też u nich mniej zachowań agresywnych.
Wszystkie zachowania dzieci (pozytywne i negatywne) odnotowywane są w indywidualnej karcie ucznia np.:
- Przykład 1
- Indywidualna karta ucznia – uczeń Dawid W., dn. 12.09.2004r.
- Tydzień, w którym realizowany jest temat: „Poznajemy owoce”. Dawid przyniósł na zajęcia gruszki. Ponieważ rozmawiamy o owocach, chciał poczęstować wszystkich kolegów w grupie gruszkami ze swojego sadu. Doszliśmy z dziećmi do wniosku, że Dawid za swoje zachowanie powinien otrzymać znaczek ze słoneczkiem.
- Przykład 2
- Indywidualna karta ucznia - uczeń Patryk P. dn. 15.11.2004r.
- Patryk wybiegł z sali. Dzieci oceniły, że źle zrobił - bo wybiegł i biegał po szkole,
- a dzieciom nie wolno tak robić. Za to zachowanie powinien otrzymać znaczek
- z „chmurką”. Ponieważ taka była ocena grupy – otrzymał taki znaczek. Patryk pod koniec zajęć musiał przypomnieć za jakie zachowanie otrzymał „chmurkę” i musiał obiecać, że nie będzie tak już postępował. Dla Patryka noszenie w tym dniu chmurki nie było przyjemne.
- Z programem zostali zapoznani rodzice, którzy kontynuują wzmacnianie i eliminowanie pewnych zachowań w domu. Tylko taka ścisła współpraca w realizacji programu zapewni jego efektywność. Ankieta wypełniona przez rodziców na początku i na końcu realizacji programu będzie częścią jego ewaluacji.
- Polkowska I.: Praca rewalidacyjna z dziećmi upośledzonymi umysłowo w szkole życia. WSiP, Warszawa 1994.
- Górniewicz J.: „Funkcja teatru w rozwoju psychospołecznym dziecka”. „Nowa Szkoła” 5/1988.
- Słupczyńska W.: Inscenizacja jako jedna z form pracy rewalidacyjnej z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim w klasach młodszych”. „Szkoła Specjalna” 5/1988.
- Suchodolski B.: „Teatr i szkoła”. „Scena” 2/1970.
- Szaflik B.: „Edukacja teatralna w realizacji programu nauczania języka polskiego w szkole podstawowej dla dzieci upośledzonych umysłowo”. „Szkoła Specjalna” 5/1990.